Φασισμός-Η Χρυσή Πληγή του Εθνικισμού

Οι τελευταίες εξελίξεις με την ανησυχητική άνοδο της υποστήριξης και της συμμετοχής των συμπολιτών μας σε ακραίες εθνικιστικές παρατάξεις, με προβλημάτισε έντονα και με έκανε να ξεφυλλίσω υλικό που έχω κρατήσει από τη σχολή, πάνω σε ζητήματα εθνικισμού και μετανάστευσης. 

Το εθνικό όνομα δε θα έπρεπε να γίνεται φετίχ, είδωλο για αυτόνομα άτομα και σύνολα, πολύ περισσότερο όταν αυτά επιδίδονται σε εγκληματικές πράξεις, που δεν συνάδουν με τον πολιτισμό μας. Αυτό που εξοργίζει τους πάντες, είναι που οργανωμένα μέλη ή οπαδοί μιας ακροδεξιάς παράταξης, καταφέρονται εναντίον αδύναμων ομάδων πληθυσμού, όπως είναι οι μετανάστες, επικαλούμενοι την ελληνικότητά τους.

 «Τα έθνη, ως ένα εγγενές πολιτικό πεπρωμένο, είναι ένας μύθος. Ο εθνικισμός, αυτός είναι καλώς ή κακώς μια πραγματικότητα και μάλιστα σε γενικές γραμμές αναπόφευκτη», έγραφε το 1983 στο βιβλίο του «Έθνη και εθνικισμός» ο Γκέλνερ, σπουδαίος φιλόσοφος και κοινωνικός ανθρωπολόγος.

Σύμφωνα με τον ίδιο πάλι, η εξαιρετική επιτυχία της εθνικιστικής ιδεολογίας στο δυτικό κόσμο, συγκριτικά με άλλες σύγχρονές του ιδεολογίες (σοσιαλισμό, φιλελευθερισμό, κλπ), συνδέεται με την πτώση της θρησκευτικότητας που συνόδευσε την εμφάνιση του καπιταλισμού και το πέρασμα στη νεωτερικότητα. Μόνο η εθνικιστική ιδεολογία, απαντά με ικανοποιητικό τρόπο στις περί θανάτου ανησυχίες των ανθρώπων. Η πίστη σε ένα «εθνικό πεπρωμένο» που ενώνει τα νεκρά με τα ζωντανά μέλη του εθνικού σώματος, διαδέχτηκε λοιπόν τη θρησκευτική πίστη ως το πλέον σημαντικό συνεκτικό στοιχείο της κοινωνική ζωής.  

Έχουμε αποδεχτεί λοιπόν, ότι ένα έθνος έχει δικαίωμα τόσο στον γεωγραφικό του χώρο και στο όνομά του. Τι συμβαίνει όμως σε περιόδους οικονομικής ύφεσης και κοινωνικής παρακμής των εθνών - κρατών?

Δεν είναι πολύ μακρινό το παράδειγμα της ναζιστικής Γερμανίας του Χίτλερ.

«Ο ακραίος εθνικιστικός κοινοτισμός», όπως τον ονομάζει ο Θάνος Λίποβατς σε άρθρο του στο περιοδικό «Διαβάζω», τεύχος 322, έκανε την εμφάνισή του. Πρόκειται για έναν  εθνικισμό φαντασιακού τύπου, όπου ευδοκιμούν φαντασιώσεις και τελετουργικά παντοδυναμίας, τελειότητας, κυριαρχίας  επάνω στους «Άλλους» και αποκλεισμού των «Άλλων», των διαφορετικών, των αλλοεθνών. Η λογική υποτάσσεται στην λατρεία των ειδώλων (γη και αίμα). «Χαρισματικοί» οδηγοί ενσαρκώνουν το πεπρωμένο της φυλής. Στο εσωτερικό της, η κοινότητα των εθνικιστών δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη ταξικών διαφορών,  κι αυτό εξηγεί τη στενή σχέση του φασισμού με τον καπιταλισμό. Άλλωστε, ακριβώς αυτή η σχέση ήταν που έκανε τις κυβερνήσεις της Δύσης στο Μεσοπόλεμο, να μην ανησυχήσουν ιδιαίτερα  για την άνοδό  του στη Γερμανία  του Μεσοπολέμου, παρά μόνο όταν έφτασε να τους απειλήσει το δικό τους ζωτικό χώρο, κάτι που τελικά είχε σαν αποτέλεσμα τον  Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η κρίση που ζει σήμερα η Ελλάδα, σε ένα βαθμό μοιάζει με την κρίση του Μεσοπολέμου, καθώς είναι συνέπεια της πίεσης για εκσυγχρονισμό που ενέχει την ύπαρξη κοινωνικών ανισοτήτων, την καταστροφή παραδοσιακών αξιών μέσω του καταναλωτισμού, την αμφισβήτηση της παραδοσιακής ασφάλειας που παρέχει το πελατειακό σύστημα.

Η υπαγωγή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση  συνθέτει ένα πιο δύσκολο πάζλ, καθώς  δημιουργεί μια αντίφαση ανάμεσα στο πλανητικό/υπερεθνικό και στο τοπικό /εθνικό στοιχείο. Οι σχέσεις εξουσίας όμως, όπως είναι σήμερα διαμορφωμένες στο εσωτερικό της Ε.Ε.,  μας τοποθετούν σε δυσμενή θέση. Η Ε.Ε. μας πιέζει. Στο εσωτερικό της Ελλάδας, η οικονομία, η διοίκηση και οι θεσμοί έχουν αποδιοργανωθεί. Η ασυνειδησία των πολιτικών και η έλλειψη κοινωνίας των πολιτών*, απειλούν τη Δημοκρατία. Το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Ευρώπη που περνάει από τη χώρα μας, δημιουργεί νέες κοινωνικές πιέσεις.

 Η πιο δειλή - φοβισμένη  αντίδραση σε όλες αυτές τις σαρωτικές ανακατατάξεις, απέναντι στο νέο και το άγνωστο μέλλον,  είναι αυτή που δίνουν οι εθνικισμοί αυτού του τύπου που προαναφέραμε. Με την αναδίπλωσή τους στο «ένδοξο παρελθόν», τη φανατισμένη και παράλογη αντίδραση στις δυσκολίες της συλλογικής ζωής, την απόρριψη του ορθού Λόγου ως μέσου για την επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων – των «Άλλων».

Ελπίδα μου είναι να υπερισχύσει η λογική.

* Οι νέες προσπάθειες των τελευταίων ετών, με τις συνελεύσεις κατοίκων γειτονιών και άλλες συλλογικότητες πολιτών που εμφανίζονται, πιστεύω ότι  είναι μια μεγάλη δυναμική προς την αντίθετη κατεύθυνση. 

Blogger

Πηγές

Παντελής Λέκκας, Εθνικιστική ιδεολογία και παράδοση, άρθρο στο περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 322.

Νίκος Δεμερτζής, Εννέα θέσεις για τον εθνικισμό, άρθρο στο περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 322.